Enver Sulaj
I fundit fotograf i gjeneratës së të mëdhenjve shkodranë- Angjelin Nënshati, iku nga kjo botë në orët e para të së premtes, më 18 prill 2008, në moshën 79 vjeçare. Ai bëri emër krahas bashkëvendësve të tij, si Marubi, Pici, Jakova e Raboshta. E vazhdoi punën e nisur prej tyre, duke regjistruar në shiritin e celuloidit momentet më të rëndësishme të historisë sonë, por edhe fytyra të shumta personalitetesh historike, duke u dhuruar përjetësinë artistike. Ai u bë njëkohësisht kronist besnik i ndryshimeve dhe transformimeve të thella shoqërore në jetën shqiptare, sidomos në vitet ’90, pas rënies së komunizmit dhe fillimit të demokracisë. Në fondin e tij personal numërohen rreth 500 000 foto, prej të cilave gjysma ndodhen në fototekën "Marubi" dhe gjysma tjetër në fototekën e tij familjare, që e krijoi në vitin 1990. Për misionin e tij fisnik, Shkodra, vendlindja e tij, i ka dhënë titullin “Mirënjohja e Qytetit”.
Angjelin Nënshati u lind në Shkodër më 12 dhjetor 1929. E mbaroi shkollën e mesme të përgjithshme në gjimnazin "28 Nëntori". Pas përfundimit të shkollës, që nga viti 1948 deri në vitin 1957 ka punuar si mësues në shkollat e Pukës dhe Shkodrës. Që në rini kishte pasion të madh për profesionin e fotografit që e ushtroi që në moshën 14 vjeçare, pranë fotografit të njohur Rraboshta. Në Pukë, ai në vitin 1948 ka krijuar laboratorin e parë fotografik. Me shtetëzimin e repartit të fotografisë, që nga viti 1958 e deri ne vitin 1990, punoi si fotograf profesionist duke u shquar si i tillë. Ashtu si paraardhësit e tij, edhe fotografi Nënshati s'mund të shkëputej prej misionit të madh, atij të fiksimit të ngjarjeve më të rëndësishme të historisë së qytetit,madje duke mos mbetur vetëm në Shkodrën e tij, por edhe përtej saj. Ngjarjet të gëzueshme në jetën e njerëzve, duke u bërë kështu "syri" dhe "kronisti" më i shquar i Shkodrës. Objektivi i aparatit të tij u shndërrua në "dëshmitarin" e përmbysjeve të mëdha, që nisën si në Shkodër ashtu edhe në gjithë Shqipërinë. Punën e tij ai nuk e ndërpreu asnjëherë, duke e shtrirë edhe gjeografinë e fotove të tij edhe në pjesën tjetër të atdheut- në Kosovë, ku ka realizuar shumë fotografi, si për të përmbyllur edhe një mision tjetër që në fototekën e tij ta ketë në një vend tërë Shqipërinë Etnike.
Diku në shënimet e tij, Angjelin Nënshati shkruan ato që ndjen për qytetin dhe profesionin e tij. "E dua profesionin aq sa edhe veten. Dua që qytetin ta shoh të bukur, përpiqem te fotografia me fiksue jo sensacionet, por një realitet të gjallë që interpreton një mendim, një ngjarje. Nëpërmjet fotografive "shkruaj" historinë e qytetit tem. E ndjek jetën në qytet, në çdo qelizë të saj dhe përpiqem ta fiksoj bukur. Sepse trashëgimi në breza vjen si ai gjaku ndër damarë, vjen me një përzierje me të gjitha virtytet e mira që trashëgojmë nga një prind. Për me krijue, me ruejt, duhet mund, mend dhe kohë. Me shkatrrue asht kollaj. Fotografia don edhe mendim regjisorial. Edhe unë si dhe paraardhësit e mi, si Marubi, Pici, Jakova, Rraboshta; ndoqa atë lloj ndërtimi, formova fototekën që përfshin punët e mia të 50 viteve me gjithë ngjarjet e qytetit tem. Ky është amaneti jem, testamenti jem për Shkodrën. Kështu lanë para meje si V. Prendushi kur thote:
"O kujtime flete te prarueme / shkoni e ndalnu ne male e kodra, / e me diftoni lumninë që pat Shkodra". Apo don Ndre Zadeja: "O bir, e lumja Shkodër që të lindi që të ka, / Shkodra me dashtë me lule ngre nje kala/ Shkodra lind e perëndon si dielli/ e vdes, ngjallet.
Nuk mund të them së një ditë më ka ikë kot, por nuk mund të them që gjendem ngushtë ose nuk më ka kalue një ditë e kënaqshme, kur nuk kam fiksue një ngjarje të qytetit tem. Kjo mangësi nuk më vjen prej vetes, por më vjen se nuk njoh një ngjarje të ditës. I them vetes: Si më iku kjo ngjarje? Se unë ngjarjet i ndjek edhe pa ftesë".
Hapat e parë të pëgatitjes morale shpirterore dhe artistike, siç e ka thënë vetë në një intervistë, i mori në oborrin e Katedrales së Shkodrës, ku ndër mësuesit dhe edukatorët e tij kanë qenë Kardinal Koliqi, don Ndre Zadeja, don Zef Shestani. Ndërkaq, shembull jete Angjelin Nënshati pati djaloshin e ri shkodran, “Martirin e Demokracisë”- Ndoc Jakova.
Kur njerëzit që kemi njohur nuk janë fizikisht në mesin tonë, ne fillojmë t’i rikujtojmë ata. Angjelinin e kam takuar për herë të parë në Shkodër, gjatë mbajtes së sesionit shkencor mbi të djathtën shqiptare dhe kontributin e saj në mbrojtje të Shqipërisë Etnike. Gjatë vizitës që i bëmë me disa shokë nga Prizreni në shtëpinë e tij, ku ai na ftoi me shumë dashamirësi, na dhuroi një libër për kompozitorin Prenkë Jakova bashkë dhe nga një foto me kryqin në mes, ku ishin vendosur portretet e të gjithë të martirizuarve gjatë golgotës komuniste enveriane, shumica prej tyre emra të njohur të jetës shoqërore, artistike, letrare dhe shpirtërore. Pastaj jemi takuar edhe disa herë të tjera, po në këto sesione, në Rrëshen, në Istog dhe në Klinë.Ai ishte në Prizren edhe në nëntor të vitit 2006, bashkë me disa miq shkodranë që kishin ardhur të merrnin pjesë në akademinë përkujtimore të organizuar për nder të rënies së martirëve shkodranë, Marie Shllaku, Patër Bernardin Llupi, Kolë Parubi dhe Gjergj Martin, të pushkatuar 45 vjet më parë pas një gjyqi të organizuar nga komunistët.
Gjithnjë me fotoaparatin e tij në dorë, me mikun e tij më të ngushtë, ai përpiqej të ruante në shirit gjithçka, që nga monumentet kulturore e deri te detajet më të parëndësishme për syrin e kalimtarit të rëndomtë. Nuk fliste shumë, fjalët e tij ishin shkrepjet e blicit dhe zhurma që krijon rrotullimi i filmit pas çdo poze të marrë. Mjeshtri e dinte punën e tij. Gjatë takimeve me të kam kuptuar se ai ishte në luftë me kohën. Ngarente që të kapte me syrin e fotoaparatit çastin e padukshëm për të tjerët. Më kujtohet herën e fundit kur u takuam në Prizren, më 26 nëntor 2006,deri sa të tjerët përgatiteshin për të ngrënë darkën, më kërkoi ta shoqëroja nëpër vendet kryesore historike në Prizren për të bërë disa fototografi. Gati sa s’ kishte rënë muzgu dhe nguteshim që fotot t’i bënim me dritë natyrore. Te shëpia e Lidhjes i bëri fotot e para.Hymë brenda dhe shënoi përshtypjet e tij në librin e kujtimeve. Përpiqej ta fotografonte veten me një dorë, ndërsa me dorën tjetër firmoste përshtypjet. Unë nga anash i bëja foton tjetër që ai nuk e ka parë. I kam bërë edhe disa foto tjera. Si shenjë kujtimi për të, sigurisht me gjallje. Por ja që koha me të cilën ai ishte në luftë, bëri që këto fotografi të marrin rëndësi më të madhe, edhe pa të cilat nuk cenohet madhështia e tij.
Pasi mësova për humbjen e tij, më shkoi ndërmend të shkruaja diçka për këtë njeri të madh. Menjëherë më ra ndërmend një tekst të cilin ai e kishte shkruar me dorë të tij me rastin e akademisë përkujtimore në Prizren. Dhe sot, si diçka e çmuar, i rikthehem tekstit që ai e shkroi me dorë të vetë me plot emocione, për Prizrenin, për Kosovën, për Shqipërinë Etnike.
“Gjithomë na kemi këndue se “ma i bukri vend në këtë dhe asht Shkodra ku kemi le” dhe kjo kangë në melodinë e saj shprehte vlerat në shumë gjini që qyteti kishte në histori, atdhetarizëm, arsim etj. Krahas me këtë qytet përmendej edhe vlerësohej nji qytet tjetër i Kosovës- qyteti i Prizrenit. Ky vlerësim historik i qytetit nuk mësohej vetëm në bankat e shkollave nga mësues e profesorë, por sidomos mësohej në prehnat e nanave kur në ushqimin e krahnorit ushqente dashurinë e atdheut për Shqipninë Etnike dhe për Kosovën. Me dhimbje flitej për mungesën e gjuhës shqipe e të drejtave elementare që familjeve shqiptare në Kosovë u mungonin nën shtypjen racore serbe.
Kështu, si qëndresë kundër asimilimit serb, që synonte kryesisht degradimin e rinisë në gjuhë, profesor Ernest Koliqi shpërndan shumë mësues në shkollat e Kosovës, me qëllim që nëpërmjet arsimit të ruhet e pastër fizionomia e brezave shqiptare të Kosovës. Jo vetëm punë, por në këtë drejtim janë dashtë edhe sakrifica me përballue pikësynimet armiqësore të politikës serbe që u rrit sidomos mbas vitit 1945, që u ba poshtëruese dhe dominuese mbi popullsinë shqiptare të Kosovës.
U errësuen shpresat për nji Shqipëri të Madhe. Nuk flitej ma se në Kosovë e Çamëri do të valvitë flamuri kuq e zi.
Nuk flitej ma për Shqipninë shqiptarëve- sepse reja e zezë sllavo- komuniste ishte nji paralajmërim serioz i nji pushtimi të egër antikombëtar. Dhe kështu ndodhi si në Shqipni edhe në Kosovë.
Idealet e shejta të Ballit Kombëtar drejtue nga profesor Mithat Frashëri u quejtën anmiqësore dhe antikombëtare. U përndoqën, u burgosën dhe u dënuen nacionalistët për të vetmin faj se e dojshin “Shqipninë e Shqiptarëve”.
Por, këto ideale nuk ishin falso- ishin rrjedhë e damarëve të patriotëve të mëdhaj si Mithat Frashëri, Zef Pali, Mustaf Dervishi, Sali Zhuri, Hajdar Planeja, Njazi Alishani, Ndoc Jakova, Zenel Kazazi etj.
Ata i thirri Zani i atdheu; punuen, luftuen dhe ia falën jetën Shqipnisë. Këto shembuj rezistence u ndigjuen edhe në Kosovën martire. Përndjekjet, gjyqet, dënimet dhe ekzekutimet ishin fortuna e egër kundër nacionalizmit shqiptar.
Kështu ndodhi edhe me grupin e mësuesve në Kosovë në vitin 1946: Marie Shllaku, Patër Bernardin Llupi, Kolë Parubi dhe Gjergj Martini.
Pushkatimi i përgjakshëm i këtij grupi ishte (shenjë) krenarie e ligjëshme e nji rezistence që udhëheqej nga vargjet e lahutarit të madh Patër Gjergj Fishta që porositë:
Ma mirë ashtë për nieri
Nën dhe me u vajtue
Se gjall e me marre
Në robni me gjimue.
Kaluen e kaluen vite që rreshtohen deri sot në vitin 2006 dhe në 60 –vjetorin e pushkatimit të dëshmorëve shkodranë, Balli Kombëtar- Prizren organizoi Akademinë përkujtimore më 26. XI.2006.
Sa bukur dhe madhështore, baballarë, bij dhe nipa bashkohen, krenohen dhe festojnë. Kujtojmë vargjet lapidar çka shqiptari i madh Fishta shkroi për martirët:
O, ata të lumt
Që e shkuen jetën
O, ata të lumtë
Që e ban dekën
Që për nderë
E komb t’shqiptarve
Që për besë e fe shqiptarve
E shkuen jetën
Tuj punue si dhe t’parët
O pan luftue
Letë i kjoftë mbi varr lendina
Butë u shkojshin moti e stina
E der sa t’ndrisin
Diell e hanë
Deri sa deti të ketë uj e ranë
E në mal të këndoj ndoi zanë
Ata kurr mos u harrojshin
Por, në kangë e valle
O, u përkujtofshin.
Sa bukur jetojmë edhe na frymëzojnë. Po, po, Vërtetohet ajo çka na mësoi poeti martir don Ndre Zadeja:
N’ ketë shkurtinë jete
Njerinë atdhetar
Kur e drejton
E randë detyra
Jeta s’kushton sa deka.
Angjelin Nënshati,
për grupin shkodran
27.XI.2006
për grupin shkodran
27.XI.2006
E solla këtë tekst edhe njëherë para jush për të treguar shpirtin prej atdhetari të Angjelin Nënshatit,të njerut i cili që në fëmijëri ishte brumosur me idealet e shenjta të Shqipërisë Etnike, të kësaj ëndrre të parealizuar akoma. Angjelini në këto simpozume për të djathtën shqiptare nuk bënte thjesht punën e një fotografi. Ai ishte pjesëmarrës aktiv në punime. Dëgjonte me shumë vëmendje dhe interesim. I shihej në sy reagimi njerëzor kur shpaloseshin fatet e rënda të shqiptarëve nën regjimin komunist në Shqipëri, ndërsa në Kosovë dhe viset tjera të mbetura jashtë Shqipërisë etnike, kishte edhe ngjyrimin pansllavist. Ai nuk përtonte që të shprehte mendimet e tij për probleme dhe çështje të caktuara nga e kaluara e jonë historike.
Pas mbylljes së punimeve të simpoziumeve, ai i ftonte pjesëmarrësit për një foto të përbashkët. Tamam si një mjeshtër i mirë. Një regjisor i momenteve historike. “Këto janë fotografi për historinë”, - thoshte ai. E ndjente misionin e shenjtë të punës intelektuale të studiuesve dhe historianëve nga të gjitha viset etnike shqiptare, por edhe nga diaspora e largët, ashtu si dhe të veprimtarëve të gjallë, që i kanë shkrirë motet e tyre për Shqipërinë Etnike.
Kujtimin për Angjelinin e kam shumë të freskët. Duhet të shkruaj edhe pse do të kisha dashur që të shkruaja në gjallje të tij. Por, jo rrallë, misioni i shkruesit nuk mund të ndërlidhet me jetën fizike të subjektit të tij, që shpesh mbetet i pazbërthyer. Shpesh duhet kapërcyer kohët. Angelini mbetet i madh edhe pa këtë shkrim, sigurisht, por le të kuptohet si një kronikë për njeriun që shënoi një kohë, që la gjurmë të pashlyeshme, edhe këtu në Kosovë.
Lajmi për ikjen nga kjo botë e Angjelin Nënshatit u botua në faqet e shtypit shqiptar kudo, ndërkohë u vlerësua si “ikonë e fotografisë shkodrane”- e këtij qyteti që është vendlindja e fotografisë në Ballkan.
Më lejoni ta përmbyll këtë punim me një poezi përkushtim për Angjelin Nënshatin, sepse edhe jeta dhe puna prej artisti e Angjelin Nënshatit ishte një lloj poezie, që vjen sot mes nesh me tinguj përjetësie.
CELULOID
Fotografit shkodran, Angjelin Nënshati
Një blic i dha dritë syprinës së lumit
E trazoi nga hija e thellë malin
S’ka më kush e fotografon shtëpinë e Lidhjes
As flamurin në shpatin nën kala
As thinjat e mia në pasqyrë
Nën strehë të portës së kalasë së rrënuar
Po bie shi
E shoh duke u lëkundur atje larg Pashtrikun
S’rri në këmbë të veta ura
E dridh rrebeshi
Le të rrëzohet edhe njëherë
se s’ bëhet nami tha dikush ndër buzë
Ka gurë sa të duash për të ndërtuar ura të reja
Veç mjeshtrin ku ta gjej se.
Një blic i dha dritë syprinës së lumit
Dhe e trazoi nga hija e thellë malin.
No comments:
Post a Comment